fot. Michał Wróblewski
O czym mówią mury
Elewacje budynków bywają nośnikami komunikatów. Mogą one mieć charakter informacyjny (jak rok zakończenia budowy), techniczny (informacja o tym gdzie jest wlot gazu), ostrzegawczy („Uwaga samochód!”), chuligański („Łysy z przedziałkiem”) bądź reklamowy („Radion sam pierze”). Z nadmiarem tych dwóch ostatnich, walczą społeczeństwa miłujące estetykę. W naszych warunkach kulturowych walka ta wydaje się beznadziejna, ale próbować trzeba.
Istnieje też drugi biegun wspomnianego zjawiska. To łacińskie sentencje zdobiące elewacje budynków, wyrażające najczęściej dewizę życiową fundatora, bądź misję instytucji, która budynek obrała za swą siedzibę.
Napis taki widnieje na elewacji kamienicy Leona Nasierowskiego, przy ulicy Kaliskiej 9, pochodzącej z 1937 roku. Jest to zdanie z Seneki: GENEROS ANIMOS LABOR NUTRIT czyli „Dla dusz szlachetnych praca pokrzepieniem”. W przypadku Nasierowskiego nie były to tylko czcze słowa. Na tyłach kamienicy stworzył laboratorium i wytwórnię chemiczno – farmaceutyczną; wydawał czasopismo „Wiedza lekarska”; w czasie okupacji uruchomił produkcję sztucznego miodu; a także narażając własne życie, uratował żydowską rodzinę przed zagładą. W okresie powstania funkcjonował w tym miejscu szpital. Zaś po roku 1945 wytwórnię upaństwowiono, łaskawie zatrudniając Nasierowskiego jako pracownika.
Napis jest wyjątkowy pod wieloma względami: duże metalowe litery o eleganckiej, starannie rozmierzonej czcionce, tworzą harmonijną całość z kompozycją elewacji. Ulokowaną tuż nad wejściem, pod horyzontalnym daszkiem, inskrypcję przysłania parkan spowity dzikim winem. Nie łatwo ją zauważyć z ulicy. Trzeba zajrzeć przez furtkę, gdzie nadal widnieje nazwisko dawnego właściciela.
Łacińskie inskrypcje na warszawskich elewacjach są liczne, pojawiają się także na nowych budynkach. Przypominają nam, że niegdyś znajomość łaciny była wyznacznikiem statusu społecznego i, jak mawiano – „NON TAM PRAECLARUM EST SCIRE LATINE QUAM TURPE NESCIRE”. Poza tym zawsze może się zdarzyć, że w którymś z teleturniejów, o kwotach nagród wywołujących przyspieszone bicie serca, wskazanie tłumaczenia zadanej łacińskiej sentencji będzie pytaniem finałowym…
